Avrupa'ya tedarik edilen Rus gaz hatları ve mevcut güzergahlar..
Avrupa gaz piyasası 44 yıldır Rusyanin tekelinde.Rus doğalgaz boru hatları Avrupayı örümcek ağı gibi örmüş durumda.
Avrupa Birliği’nin 2030 yılında yaklaşık 90 Milyar Metreküp ek gaz ithalatına ihtiyacı olacak (2016 yılı ile karşılaştırıldığında). Bu ek gaz nereden gelecek? Avrupa Birliği, doğal gaz ithalatının %90’ını 3 geleneksel kaynaktan gerçekleştiriyor: Rusya, Norveç ve Cezayir. Rusya’ya olan bağımlılık politik nedenlerden dolayı artırılmak istenmiyor. Norveç’ten yapılan ithalat, gaz üretimindeki azalma nedeniyle düşecek, Cezayir’den yapılan ithalat ise en iyi olasılıkla Norveç’in düşen payını tamamlayacak. Yani, bu 3 ülkeden yapılan ithalat miktarı 2016 yılındakinden pek farklı olmayacak. Peki, bu 90 bcm ek ithalat nerden gelecek?
2018’in ortalarında 10 bcm/yıl TANAP-TAP yoluyla Azerbaycan’dan temin edilecek. 55milyar metre3 Kuzey AKIM 2den gelecek.Geriye kaldı 25 bcm. Bunun büyük çoğunluğunu LNG oluşturacak. Kalan miktar ise Doğu Akdeniz dahil diğer bölgelerden gelecek gazla karşılanabilir. En azından teoride.
LNG’nin Avrupa için önemini biraz açayım.
LNG olarak batıya getirilen gaz doğuya nasıl iletilecek? Cevabı basit: Boru hatlarıyla batıyı doğuyla bağlayarak, yani ülkeler arasında enterkonnekte bir sistem oluşturarak. Daha doğrusu, Avrupa Birliği Komisyonu’nun iç enerji piyasasını tamamlamamız gerekir diye yıllardır yırtındığı konuyu hallederek. Bu kolay mı? Hem evet, hem hayır.
Evet, çünkü Avrupa Birliği alt yapı yatırımları için keseyi açmış durumda.
Hayır, çünkü enterkonnekte olmak bazı ülkelerin işine gelmiyor.
Örnek mi? Mesela, İspanya ve Fransa arasındaki projede Fransa’nın halen ayak sürtmesi.
İyi ama Avrupa’daki LNG terminallerinin çok düşük (2016 yılında %25) kapasite kullanım oranı nasıl artacak? LNG piyasalarındaki değişim hızla devam ediyor. 2021 yılına kadar 160 milyar metre3 yeni kapasite devreye girmesi bir yana, LNG piyasalarında önümüzdeki en az beş yıl daha kapasite fazlası olacağı tahmin ediliyor. Bu da bizi LNG fiyatının boru gazıyla rekabet edip edemeyeceği sorusuna getiriyor. Cheniere’nin eski CEO’su, Tellurian’ın şimdiki CEO’su Charif Souki, Amerikan LNG’yi Avrupa’ya 4 dolar/MMBtu’ya getiririm diyordu.LNG fazlalığı ve petrol fiyatlarının düşmesi nedeniyle Avrupa ve Asya piyasaları arasındaki fiyat makası neredeyse ortadan kalkmış durumda.Gelecekte de bu böyle devam eder mi? Uzun vadede olmaması için büyük bir neden yok. Globalleşen LNG piyasaları ve LNG kontratlarında Hub endeksli fiyatlara yönelim bunun önemli bir göstergesi.
LNG kontrat yapılarında da değişim söz konusu. 2016 yılında spot ve kısa vadeli işlemlerin toplam LNG ticaretindeki oranı %28’i aştı. Ayrıca, 2016 yılında yapılan LNG kontratlarının ortalama süresi 8 yıla indi. Hâlbuki 10 yıl önce ortalama kontrat süresi 19 yıl idi. Re-export hakkı da artık kanıksanmış durumda. LNG piyasalarındaki değişimin de etkisiyle Avrupa’daki gaz kontratlarının üçte ikisi artık Hub endeksli yapıya dönüştü. Bu oranın ileride daha da artacağı bekleniyor.Konuya bu perspektiften bakıldığında LNG piyasalarında gözlemlediğimiz değişen kontrat ve fiyat dinamiklerinin Rus gazına da baskı oluşturacağını iddia etmek hiç de abartı olmaz herhalde.
Geçen sene Gazprom’un Avrupa’ya sattığı gaz miktarı tarihi bir rekordu. Satış fiyatı ortalaması ise İngiltere NBP hub fiyatının altında kaldı, düşen petrol fiyatları da bunda önemli bir rol oynadı ama şu var ki Gazprom Export CEO’sunun geçen ay gerçekleştirilen Flame konferansında söylediği şu cümleyi göz önünde tutmak gerekir:"Ne pahasına olursa olsun Avrupa’daki pazar payımızı koruyacağız!"
Şunu demek istiyor Rusya rakiplerine; “bak kardeşim, ben artık piyasa payımı korumak için bazı radikal değişiklikler yapmaya başladım, buyurun benimle rekabet edin”
Burada sorulması gereken soru Gazprom ile Avrupa pazarında orta veya uzun vadede rekabet edebilmek bir babayiğidin olup olmadığıdır. Bazı tahminlere göre Gazprom, Avrupa’ya doğal gazı 3,5 dolar/MMBtu’ya satıp kar bile yapabilir. Yamal bölgesi sağ olsun, Gazprom eğer isterse yıllık üretimini de rahatça 100 milyar metre3 arttırabilir. Doğu Akdeniz gazı, Amerikan LNG vesaire, Gazprom’un bırakacağı oyun alanı çerçevesinde Avrupa piyasasına dahil olabilir diye düşünüyorum. Ama biz yine de “Avrupa’nın gazı Türkiye’den gidecek”, “AB’nin enerjide kurtuluş yolu Türkiye’den geçiyor” demeye devam edelim. Bakarsınız göl maya tutar; kim bilir.!
Sonuç itibariyle, “gaz arz güvenliği isterik” sloganıyla yola çıkmış gibi görünen Avrupa Birliği, gaz tedarik ve güzergâh çeşitliliğini artırmak için her türlü karta yatırım yaptı ve nihayetinde istenilen şeyin, yani Gazprom’dan gazı hem makul fiyatlarla hem de istediği şartlarda almanın, yolunu açtı. Gaz tedarik ve güzergâh çeşitliliği söylemi belki de sadece bir araçtı, amaç değil. Bir kaç istisna ülke haricinde gazın nereden geldiği o kadar önemli değildi aslında. Rusya ise Avrupa Birliği’nin direttiği koşulları göz ardı etmeyerek Avrupa piyasasına hâkimiyetini devam ettirecek. Gaz tedarik ve güzergâh çeşitliliği söylemi tozlu raflara doğru yolunu alırken, Kuzey Akım 2 boru hattı projesi için yelkenler boşuna suya indirilmiyor herhalde.
Ne Avrupa Rus gazından vazgeçebilir ne de Rusya Avrupa pazarından.
Avrupa Birliği’nin 2030 yılında yaklaşık 90 Milyar Metreküp ek gaz ithalatına ihtiyacı olacak (2016 yılı ile karşılaştırıldığında). Bu ek gaz nereden gelecek? Avrupa Birliği, doğal gaz ithalatının %90’ını 3 geleneksel kaynaktan gerçekleştiriyor: Rusya, Norveç ve Cezayir. Rusya’ya olan bağımlılık politik nedenlerden dolayı artırılmak istenmiyor. Norveç’ten yapılan ithalat, gaz üretimindeki azalma nedeniyle düşecek, Cezayir’den yapılan ithalat ise en iyi olasılıkla Norveç’in düşen payını tamamlayacak. Yani, bu 3 ülkeden yapılan ithalat miktarı 2016 yılındakinden pek farklı olmayacak. Peki, bu 90 bcm ek ithalat nerden gelecek?
2018’in ortalarında 10 bcm/yıl TANAP-TAP yoluyla Azerbaycan’dan temin edilecek. 55milyar metre3 Kuzey AKIM 2den gelecek.Geriye kaldı 25 bcm. Bunun büyük çoğunluğunu LNG oluşturacak. Kalan miktar ise Doğu Akdeniz dahil diğer bölgelerden gelecek gazla karşılanabilir. En azından teoride.
LNG’nin Avrupa için önemini biraz açayım.
LNG olarak batıya getirilen gaz doğuya nasıl iletilecek? Cevabı basit: Boru hatlarıyla batıyı doğuyla bağlayarak, yani ülkeler arasında enterkonnekte bir sistem oluşturarak. Daha doğrusu, Avrupa Birliği Komisyonu’nun iç enerji piyasasını tamamlamamız gerekir diye yıllardır yırtındığı konuyu hallederek. Bu kolay mı? Hem evet, hem hayır.
Evet, çünkü Avrupa Birliği alt yapı yatırımları için keseyi açmış durumda.
Hayır, çünkü enterkonnekte olmak bazı ülkelerin işine gelmiyor.
Örnek mi? Mesela, İspanya ve Fransa arasındaki projede Fransa’nın halen ayak sürtmesi.
İyi ama Avrupa’daki LNG terminallerinin çok düşük (2016 yılında %25) kapasite kullanım oranı nasıl artacak? LNG piyasalarındaki değişim hızla devam ediyor. 2021 yılına kadar 160 milyar metre3 yeni kapasite devreye girmesi bir yana, LNG piyasalarında önümüzdeki en az beş yıl daha kapasite fazlası olacağı tahmin ediliyor. Bu da bizi LNG fiyatının boru gazıyla rekabet edip edemeyeceği sorusuna getiriyor. Cheniere’nin eski CEO’su, Tellurian’ın şimdiki CEO’su Charif Souki, Amerikan LNG’yi Avrupa’ya 4 dolar/MMBtu’ya getiririm diyordu.LNG fazlalığı ve petrol fiyatlarının düşmesi nedeniyle Avrupa ve Asya piyasaları arasındaki fiyat makası neredeyse ortadan kalkmış durumda.Gelecekte de bu böyle devam eder mi? Uzun vadede olmaması için büyük bir neden yok. Globalleşen LNG piyasaları ve LNG kontratlarında Hub endeksli fiyatlara yönelim bunun önemli bir göstergesi.
LNG kontrat yapılarında da değişim söz konusu. 2016 yılında spot ve kısa vadeli işlemlerin toplam LNG ticaretindeki oranı %28’i aştı. Ayrıca, 2016 yılında yapılan LNG kontratlarının ortalama süresi 8 yıla indi. Hâlbuki 10 yıl önce ortalama kontrat süresi 19 yıl idi. Re-export hakkı da artık kanıksanmış durumda. LNG piyasalarındaki değişimin de etkisiyle Avrupa’daki gaz kontratlarının üçte ikisi artık Hub endeksli yapıya dönüştü. Bu oranın ileride daha da artacağı bekleniyor.Konuya bu perspektiften bakıldığında LNG piyasalarında gözlemlediğimiz değişen kontrat ve fiyat dinamiklerinin Rus gazına da baskı oluşturacağını iddia etmek hiç de abartı olmaz herhalde.
Geçen sene Gazprom’un Avrupa’ya sattığı gaz miktarı tarihi bir rekordu. Satış fiyatı ortalaması ise İngiltere NBP hub fiyatının altında kaldı, düşen petrol fiyatları da bunda önemli bir rol oynadı ama şu var ki Gazprom Export CEO’sunun geçen ay gerçekleştirilen Flame konferansında söylediği şu cümleyi göz önünde tutmak gerekir:"Ne pahasına olursa olsun Avrupa’daki pazar payımızı koruyacağız!"
Şunu demek istiyor Rusya rakiplerine; “bak kardeşim, ben artık piyasa payımı korumak için bazı radikal değişiklikler yapmaya başladım, buyurun benimle rekabet edin”
Burada sorulması gereken soru Gazprom ile Avrupa pazarında orta veya uzun vadede rekabet edebilmek bir babayiğidin olup olmadığıdır. Bazı tahminlere göre Gazprom, Avrupa’ya doğal gazı 3,5 dolar/MMBtu’ya satıp kar bile yapabilir. Yamal bölgesi sağ olsun, Gazprom eğer isterse yıllık üretimini de rahatça 100 milyar metre3 arttırabilir. Doğu Akdeniz gazı, Amerikan LNG vesaire, Gazprom’un bırakacağı oyun alanı çerçevesinde Avrupa piyasasına dahil olabilir diye düşünüyorum. Ama biz yine de “Avrupa’nın gazı Türkiye’den gidecek”, “AB’nin enerjide kurtuluş yolu Türkiye’den geçiyor” demeye devam edelim. Bakarsınız göl maya tutar; kim bilir.!
Sonuç itibariyle, “gaz arz güvenliği isterik” sloganıyla yola çıkmış gibi görünen Avrupa Birliği, gaz tedarik ve güzergâh çeşitliliğini artırmak için her türlü karta yatırım yaptı ve nihayetinde istenilen şeyin, yani Gazprom’dan gazı hem makul fiyatlarla hem de istediği şartlarda almanın, yolunu açtı. Gaz tedarik ve güzergâh çeşitliliği söylemi belki de sadece bir araçtı, amaç değil. Bir kaç istisna ülke haricinde gazın nereden geldiği o kadar önemli değildi aslında. Rusya ise Avrupa Birliği’nin direttiği koşulları göz ardı etmeyerek Avrupa piyasasına hâkimiyetini devam ettirecek. Gaz tedarik ve güzergâh çeşitliliği söylemi tozlu raflara doğru yolunu alırken, Kuzey Akım 2 boru hattı projesi için yelkenler boşuna suya indirilmiyor herhalde.
Ne Avrupa Rus gazından vazgeçebilir ne de Rusya Avrupa pazarından.
Comments
Post a Comment