Türkiye’nin gaz ticaret merkezi olabilmesinin arka planında neler var?

Günümüzde Amerika kaya gazıyla Avrupa’ya girmek ve Rus gazının yerini almak istiyor. Halen ABD’nin Asya ve Hazar bölgesinde etkinliği yok, bölgede kaybolan rolü sebebiyle de enerji politikaları değişmiş durumda. Eğer Türkiye, yeni dünya düzeninde oluşan yapıda kendini iyi konumlandırırsa Hazar enerji kaynaklarının kapısı Anadolu’ya da açılabilir. 2022 yılında Rusya’dan 165 milyar m3 gaz alan Avrupa’nın depoları %50'si dolu.

Batı şu anda Ruslardan doğal gaz almak yerine;

(1) Sıvılaştırılmış doğal gaza (LNG) başvuruyor özellikle ABD ve Mısır’dan LNG trafiği başlattılar. Kendi aralarında EMFG çalışıyor.

(2) Doğal gaz yerine kömür kullanmaya başladılar. Kapanan kömür santralleri ve nükleer santraller tekrar açılıyor. 

(3) Yenilenebilir (güneş, rüzgar vb.) enerji kullanımını artırmaya çalışıyorlar.

Batı, Rusların doğal gazı yerine ayrı bir enerji jeopolitiği geliştiriyorlar. Rusya’dan sonra kapasitesi olan alternatifler İran, Katar ve Türkmenistan. Özellikle Katar ve Mısır doğal gazını Avrupa’ya getirmek peşindeler. Buna İsrail de katılmak istiyor ve böylece Doğu Akdeniz önem kazanıyor. Özbekistan ve Kazakistan’da bize gönderecek kadar gaz yok. Mantıklı olan Hazar’dan Türkmenistan-Azerbaycan-Türkiye hattı çekmek; Rusya izin vermiyor. Türkmenistan doğal gazının Türkiye’ye ulaştırılması için 3 alternatif üzerinde çalışılmaktadır; Hazar üzerinden TANAP hattının kullanılması, SWAP anlaşması veya gemiler ve gemilerden sonra boru hattı. 

Doğu Akdeniz’de büyük rezervler bulunmakta ve bu rezervlerin Avrupa’ya 1 yıl içinde gaz üretebilecek potansiyeli var. Mısır ve İsrail doğalgazının 3-5 yıl içinde Avrupa’nın doğalgaz açığını doldurabilecek kapasitesi bulunmaktadır. Öte yandan Türkiye’nin 31 milyar metreküplük TANAP, 15 milyar metreküplük BOTAŞ sistemi ve boş bir Batı hattı bulunmaktadır. Ayrıca LNG tesisleri nedeniyle Türkiye ile SWAP Anlaşması yapılarak tesisler kullanılabilir. Türkiye tüm bu altyapılarıyla acil ve hızlı bir şekilde Avrupa sınırlarına doğalgaz taşıyabilir. Türkiye, Romenler ve Bulgarlarla işbirliği geliştirerek hem Karadeniz gazının Batı hattına bağlanmasıyla Avrupa arz güvenliğini sağlayabilir hem de hazır olan TANAP-TAP sistemiyle Avrupa’ya gaz tedarikinde ciddi katkıda bulunabilir.

Rusya-Ukrayna arasındaki kriz nedeniyle kuzey koridorunun riskli hale gelmesi ile orta koridor çok daha cazip hale geldi. Hazar geçişinin kullanılması için deniz yolu, demir yolu ve hava yolu lojistik altyapısının oluşturulması önemli. Ama Türkmen gazını ise Rusya ve İran engellemeye çalışıyor. Şimdi herkes boru hatlarının riskini gördü ve olay LNG’ye kaydı. LNG, Soğutma işleminden geçirilen doğal gaz, sıvılaştırma sonucunda 600 kat küçülerek enerji ihtiyacı olan yerlere kolayca taşınabilir. Boru hatları riskli, patladı mı gaz yok ve bağımlılık yaratıyor, çare LNG ve serbest piyasa. Mısır’dan İran basınında yer alan son habere göre, İran ve Türkiye’den bakanlar Ankara’da 25 yıllık gaz tedarik sözleşmesinin yenilenmesi veya İran’ın petrol arzını artırmasına olanak tanıyabilecek yeni bir anlaşma üzerinde çalışıyorlar. Ana tartışma konusunun, İran ile Türkiye arasındaki sınırdan yeni bir gaz ihraç boru hattı kurmak olduğu vurgulandı. A LNG olarak piyasalara gidiyor. İran ile normalleşme ile LNG Avrupa’ya gidebilir veya Türkmen gazı İran üzerinden LNG’ye çevrilip gelebilir.

İran basınında yer alan son habere göre, İran ve Türkiye’den bakanlar Ankara’da 25 yıllık gaz tedarik sözleşmesinin yenilenmesi veya İran’ın petrol arzını artırmasına olanak tanıyabilecek yeni bir anlaşma üzerinde çalışıyorlar. Ana tartışma konusunun, İran ile Türkiye arasındaki sınırdan yeni bir gaz ihraç boru hattı kurmak olduğu vurgulandı. 

Ukrayna’da köşeye sıkışan Rusya Federasyonu ise ayakta durmakta zorlanıyor. Bir yandan Türkiye üzerinden Batı ambargolarını delmek ve Avrupa’yı bölünmüş durumda tutarak, Batı ittifakını kırmakm istiyor. Ruslar, Karadeniz’deki Türk MEB’inden bedava geçiş yapıyor yani her durumda kendi çıkarlarını maksimize ediyorlar. Putin, aylardır Rusya’nın kapısını gaz fiyatlarında indirim için aşındıran Türkiye’yi aniden gaz ticaret merkezi yapmaktan bahsetti. İran basınında yer alan son habere göre, İran ve Türkiye’den bakanlar Ankara’da 25 yıllık gaz tedarik sözleşmesinin yenilenmesi veya İran’ın petrol arzını artırmasına olanak tanıyabilecek yeni bir anlaşma üzerinde çalışıyorlar. Ana tartışma konusunun, İran ile Türkiye arasındaki sınırdan yeni bir gaz ihraç boru hattı kurmak olduğu vurgulandı. Türkiye’nin gaz ticaret merkezi (Hub) olabilmesi için; 

(1) Türkiye’ye gelen gaz ihtiyacından çok fazla olmalı ve bunları depolayıp satacak bir borsa oluşturmalıdır; mevcut bu gazı getirecek boru hattı ve yeterli depo vardır.

(2) Enerji merkezi olmak enerjinin satışında söz sahibi olmak yani üretici ülkelerden aldığınızın üzerine fiyat koyarak satmanız (re-export hakkı) demektir. Doğal gazı satabilmeniz için bir doğal gaz piyasası borsası oluşturmanız gerekir. Avrupa’da çeşitli ülkelerde sekiz tane var. Burada alıcılar, satıcı ile bir araya geliyor ve bir fiyat oluşuyor.

(3) Doğal gazda %40 Rusya’ya bağımlı olan Avrupa artık Ruslardan gaz almak istemiyor veya en aza indirmeye çalışırken, ambargolara da katılmayan Türkiye’nin Rus gazını pazarlayabilir. Ukrayna’da sıkışmış Rusya için enerji bir silah. Özetle, gaz ticaret merkezi olduğunuza göre doğal gazı satmanız lazım ama müşteriler Rus gazını tercih edecekler mi?

Türkiye, şu an 3 ülkeden petrol ve doğal gaz alıyor. Bu ülkeler Rusya, İran ve Azerbaycan. Bunların dışında dış spot (LNG) (borsadan) ya da Cezayir LNG’sini tankerler ile alabilirsiniz. Türkiye, öncelikle Rusya’ya olan bağımlılığını azaltmalı, ilişkilerdeki kırılganlığı ve jeopolitik konjonktüre hazır olmayı göz önüne alarak alternatif kaynaklar geliştirmelidir. Türkiye gaz tedarik kaynaklarını çeşitlendirmeli, Rusya’yı değil Türk Dünyasını tercih etmelidir. Çözüm Hazar’dan gelecek Türkmen gazı olabilir.

Doğal gaz zengini olan Türkmenistan’ın Türkiye veya Hazar denizi üzerinden Azerbaycan’la doğal gaz anlaşması imzaladı. Türkmengaz ile Rus Gazprom Şirketi arasında imzalanan sözleşmeye göre, 1 Temmuz 2019-30 Haziran 2024 tarihlerini kapsayan 5 yıllık sürede Türkmengaz, Rusya’nın Gaz şirketi Gazprom’a yılda 5.5 milyar metreküp doğal gaz tedarik edecek. Türkmenistan ile Rusya Federasyonu arasında, 2028 yılına kadar gaz sektöründe işbirliği anlaşması bulunuyor. Gazprom, son 3 yıl, Türkmenistan’dan gaz alımını durdurduktan sonra, geçtiğimiz Nisan ayında tekrar gaz ithalatına başlamıştı. Türkmenistan’ın özellikle Trans Hazar boru hattı üzerinden Avrupa’ya doğal gaz ihracatını TANAP boru hattı üzerinden sağlanacak. Türkmen doğal gazı, Türkmenistan ile Rusya Federasyonu arasında var olan söz konusu anlaşma kapsamında sağlanıyor. Doğalgaz rezervleri bakımından dünyada 4. sırada yer alan Türkmenistan, Rusya’ya doğalgazı Orta Asya-Merkez doğalgaz boru hattıyla gönderiyor.