1. Bölüm: Türkiye doğal gaz merkezi olur mu?

 1. Bölüm: Türkiye doğal gaz merkezi olur mu?

Türkiye'nin son yıllarda enerji alanında hayata geçirdiği projeler ve enerji kaynaklarına sahip olan ülkeler ile enerji kaynaklarını tüketen ülkeler arasındaki stratejik coğrafi konumu nedeniyle doğalgaz merkezi olma konusunda önemli avantajları bulunmaktadır.

Rusya’nın Avrupa ülkelerine doğalgaz akışını kesmesi ile beraber doğalgaz arz güvenliği için doğalgazın toplanacağı, depolanacağı ve transfer edileceği ülke arayışında dikkatlerin Türkiye üzerine toplanmasına neden oldu.

Rusya Devlet Başkanı Viladimir Putin, Moskova’da gerçekleştirilen Rusya Enerji Haftası toplantısında şu cümleyi kuruyor: “Baltık Denizi yatağında kaybolan transit hacmini, Kuzey Akımları boyunca, Kara Deniz bölgesine aktarabiliriz. Bu nedenle, Avrupa’nın en büyük gaz merkezini Türkiye’de oluşturarak, doğal gazımızın tedarikçilerinin Avrupa’ya olan ana rotalarını Türkiye üzerinden geçirebiliriz. Elbette, eğer ortaklarımız bununla ilgilenirse.”

O gün salonda bulunan Rus ve Türk tarafları şaşırıyor ve heyecanlanıyorlar.

Aslında Türkiye, coğrafi konumu gereği, elektrik, gaz ve petrol boru hatları için sadece bir geçiş köprüsü olmaktan öteye geçerek bölgesel bir “enerji merkezi” olmayı uzun süredir hedeflemekte. (Cumhurbaşkanı dahil, Hub olarak kullanılan ingilizce kelime bu yazıda merkez olarak kullanılacaktır.)

Gaz Merkezi

AKP Grup toplantısında, “gaz merkezi” tartışmaları devam ederken, bu sefer Cumhurbaşkanı Erdoğan şu sözleri sarfediyor: “Avrupa’da, artık önümüzdeki kış nasıl ısınılacağı sorusuyla uğraşıyorlar. Bizim böyle bir sorunumuz yok. (Rusya Devlet Başkanı) Viladimir Putin ile kendi deyimiyle doğal gazın Avrupa’ya ulaştırılabileceği bir gaz merkezinin ülkemizde oluşturulması konusunda anlaştık. Böylece Avrupa, Türkiye’den gaz sipariş edecek.”

Dikkat edilirse, “Enerji Merkezi olacağız” söylemi ile büyütülen kavram aslında bir “gaz merkezi” olmak sınırları içerisinde konuşulmuştur.

Enerji Merkezi olmak, doğalgaz merkezi olmanın ötesinde; hem tüketiciler hem de tedarikçi üyeleri arasındaki şebekeler aracılığıyla enerji alışverişi için bir mekanizmadır. Üyeler, yapılı çevre içinde enerji üretimi, bölgesel ısıtma, soğutma ve güç, enerji dönüşümü ve depolaması ve enerji kaynaklarının paylaşımını yapabilirler. Yine bu merkezin üyeleri, enerji üretimi ve enerji ihtiyaçları hakkında bilgi alışverişinde bulunur ve bir ısı paylaşım ağı üzerinden ısı ve soğutma alışverişi yapabilir. Merkez, mevcut enerjiyi en verimli şekilde dağıtır.

Türkiye Güney Gaz Koridoru kapsamında Azerbaycan doğalgazını Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı (TANAP) ile taşıyarak hem bu doğalgazı iç tüketimi için kullanıyor, hem de buradan gelen doğalgazı Trans Adriyatik Doğal Gaz Boru Hattı (TAP) ile Avrupa’ya taşıyor. Böylece hem enerji kaynaklarında çeşitlilik hem de Avrupa’nın doğalgaz arz güvenliğinde doğudan batıya doğalgaz akışının Türkiye üzerinden gerçekleştireceğini göstermiş oldu.

Bu proje ile bir çok ülkenin doğalgaz arz güvenliğinde tek ülkeye bağımlı olmasının getirdiği riskler de azalmış oluyor.

Diğer bir proje ise, TürkAkım Doğalgaz Boru Hattı'dır. Rusya’dan Karadeniz üzerinden gelen doğalgaz, Türkiye’ye sonradan da Türkiye üzerinden Avrupa ülkelerine taşınmaktadır. Birisi Türkiye’ye diğeri Avrupa ülkelerine doğalgaz taşıyan TürkAkım Doğalgaz Boru Hatlarından her birisi yaklaşık 16 milyar metreküp kapasiteye sahiptir.

POTANSİYEL DOĞALGAZ KAYNAKLARI

Türkiye, coğrafi konumu nedeniyle doğalgaz kaynaklarına sahip olan ülkeleri doğalgaz tüketen ülkeler ile buluşturmada önemli bir merkez ülke olarak görülmektedir. Türkiye’nin yanı başında önemli potansiyel doğalgaz kaynakları bulunmaktadır.

Doğalgaz arama çalışmalarının yoğunlaştığı ve gelecekte doğalgaz denklemini değiştirecek bölgelerden belki de en önemlisi, Türkiye’nin de içinde bulunduğu ve münhasır ekonomi bölgelerinde doğalgaz araması yaptığı Doğu Akdeniz’dir

Türkiye ve Rusya ne kastediyor?

12. Türkiye Enerji Zirvesi’nde, tam da gündemdeyken, EPİAŞ Genel Müdürü Ahmet Türkoğlu ile Rusya’dan Uluslararası Emtia Borsası CEO’su Aleksey Rybnikov’un da konuşmacı olduğu Enerji Ticaret Merkezi paneline ilgi büyük oldu.

Çünkü cevap bekleyen sorular vardı: Enerji Merkezi olmaktan Türkiye ve Rusya’nın kastı neydi? Türkiye yeni borular eklenerek içinden daha fazla doğalgazın geçtiği bir kavşak olmaya devam mı edecek yoksa ötesindeki hedeflerine yol mu açılacak? Türkiye’nin hedeflerine ulaşmasına Rusya izin verecek mi?

Bölgesel Enerji Merkezi yapılandırılması dünya çapında İklim krizi ile mücadeleye de destek olacağı düşüncesiyle İklim Uzmanları tarafından da desteklenen bir görüş. Enerji (elektrik ve gaz) piyasalarının dünya çapında gelişimi, ülkelerin kendi aralarında daha fazla bağlanmasıyla hızlandırılabilir, bölgesel kaynakların optimizasyonu ile iklim değişikliğinin etkileri azalabilir, tedarik kesintilerinden daha az zarar görülebilir ve daha iyi fiyatlandırma mümkün olabilir, diye düşünülüyor.

Bunun için kısa vadede, küresel olarak, gün öncesi piyasalarının etkinleştirilmesi, borsalar arasında ortak ürün geliştirme, güven ve şeffaflık gerekiyor.

Rusya’nın Doğalgaz Kapasitesi

Avrupa ülkelerinin yıllardır gelen tehlikeyi görerek, Rus gazına bağımlılıktan kurtulmaya çalışırken, Rusya Ukrayna krizinden sonra yaşananlar bu bağımlılığı azaltma konusunda geç kalındığını gösterdi.

Öte yandan Rusya da elbette bu pazarı kaybetmek istemiyor ve Türkiye üzerinden dolaylı yoldan satışını sürdürmeyi hayal ediyor.

Rusya doğal gaz rezervlerine göre dünya listesinde ilk sırada yer alıyor (2019 yılı itibariyle yaklaşık 38 trilyon metreküp). Rusya’nın küresel doğal gaz rezervlerindeki payı, %18 (2019 yılı).

AB ülkeleri arasında en fazla doğalgazı Almanya (93,6 milyar metre küp) kullanıyor. Türkiye tüketim sıralamasında dördüncü sırada (59,7 milyar metre küp.)

Enerji Merkezi Olmanın Koşulları

EPİAŞ Genel Müdürü Ahmet Türkoğlu’nun anlatımıyla Enerji Merkezi konusunu biraz daha detaylandıralım:

Enerji Merkezi, bir ürünün ticaretinin yapıldığı ve fiyatının belirlendiği yer. Dünyada bu konuda Gelişmiş Merkezler şöyle sıralanıyor:

• Avrupa: TTF (Hollanda), NBP (Birleşik Krallık), PSV (İtalya)

• ABD: Henry Merkezi

• Asya: JKM Fiyat Endeksi

• Ham Petrol: WTI (Batı Teksas), Brent

Enerji Merkezlerinin ana özellikleri, organize toptan satış pazarı olması, siyasi destek sağlanması ile düzenlemelerin yapılması ve düzenleyici tarafta şeffaflık. Enerji Merkezi olmak için birçok unsurun yerine getirilmesi gerekiyor. Bunlardan biri Pazar ortamının oluşturulması ile ilgili. Pazarın liberal, şeffaf ve rekabetçi olması şart.

Siyasi irade oluşumu, yönetmeliklerin hazırlanması ve düzenleyici tarafından sergilenen şeffaflık ana unsurlardan bir diğeri.

İşin teknik tarafında, altyapı devreye giriyor. Çoklu giriş ve çıkışlar, depolama, ihracat kapasitesi ve altyapıyı üçüncü şahıslar için erişilebilir kılmak kriterler içerisinde ve ana maliyet kalemini oluşturuyor.

Avrupa ülkelerinin doğalgaz arz güvenliğinde Doğu Akdeniz önemli bir yer tutacaktır. Her ne kadar keşfedilen miktar, Avrupa ülkelerinin tüketimini karşılayacak kadar olmasa da, tahmin edilen rakamalar gelecekte Avrupa ülkelerinin Rusya’ya bağımlılıklarını azaltacak önemli kaynaklardan birisi olarak görülmekte.

Doğu Akdeniz’deki doğalgaz kaynaklarının Avrupa ülkelerine taşınmasında en uygun rotanın Türkiye olduğunu da bir gerçek. Türkiye’nin içinde bulunduğu ve Türkiye üzerinden bu bölgedeki doğalgazın Avrupa ülkelerine taşınması enerji denklemini değiştireceği gibi Türkiye’nin doğalgazda merkez olmasını da beraberinde getirecektir.

TürkAkım Doğalgaz Boru Hattı ile gelecek ilave doğalgaz, olası Türkmenistan, Irak ve İran doğalgazı, LNG olarak ABD, Katar, Cezayir, Nijerya ve diğer ülkelerden gelecek doğalgaz ve doğalgaz depolama kapasitesinin arttırılmasıyla Türkiye'nin, önemli bir doğalgaz merkezi olacağı açıktır.