Bölgesel ve Küresel Jeopolitik Tartışmalarda Doğu Akdeniz Doğal Gazı

Doğal gaz keşifleri ve para kazanma planları denizcilik anlaşmazlıklarını alevlendirdi ve Doğu Akdeniz çevresinde yeni diplomatik ve askeri ortaklıklar kurulmasına ivme kazandırdı. Ancak daha yakından bakıldığında bu olayların bölgedeki mevcut jeopolitik rasyonelliklere, tahayyüllere ve çatışmalara aşılandığı ortaya çıkıyor.

Mısır ve İsrail enerji bakanları, Leviathan gaz sahasını Mısır'ın LNG terminallerine bağlayacak bir boru hattı inşa etme konusunda anlaştılar. Kıbrıs ve Yunanistan, kendi katılımları olmaksızın herhangi bir Mısır-Türkiye MEB sınırlandırma anlaşmasına karşı çıkıyorlar ve bu durum da aynı şekilde Türkiye tarafından reddediliyor.

Yunanistan ve Türkiye yüksek alarma geçmiş durumda ve açık denizdeki doğal gaz ve denizcilik haklarına dokunabilecek her şey anında tepkilere yol açıyor. Yunanistan, Türkiye karşıtı ekseni benimserken, Türkiye, Doğu Akdeniz'deki konumunu güçlendirmek için hem Kıbrıs sorununu hem de Libya çatışmasını kullandı. Şubat 2021'de Mısır, Akdeniz'de sismik araştırmalar (9 blok) için bir ihale turu duyurdu. Harita, Ankara'nın kendi ilan ettiği kıta sahanlığına karşılık geliyordu ve bu nedenle Türkiye'de olumlu karşılandı.

 

Mısır, Yunanistan'ın talebi üzerine haritaları değiştirdi ve EGY-MED-W18 bloğunun boyutunu (Yunanistan ile yaptığı denizcilik anlaşmasına uygun olarak) küçülttü. Ancak Türkiye, kendi algıladığı haklarını (tamamen veya kısmen) Mısır'la bir denizcilik anlaşmasına dahil etmeye çalıştığından, bu Ankara'nın Mısır'la işbirliği arzusunu etkilemedi. Uygulamada bu, Türkiye'nin enerji alanındaki göreceli jeopolitik gücünü ve enerji merkezi olma hedefini daha da ileriye taşıyacaktır.

Bu sonuç Mısır için olumsuz olsa da Mısır'ın temel olarak LNG ihracatına bağımlı olduğunu vurgulamak çok önemli. Bu nedenle, EastMed projesini engelleyebilecek ek siyasi engellerin eklenmesi, Mısır güzergahının (Leviathan gaz sahasını Mısır'ın LNG terminallerine bağlaması) uygulanabilirliğini artıracaktır. Dahası, Mısır-Türkiye işbirliği, ekonomik açıdan sürdürülebilir İsrail-Türkiye rotasını da rafa kaldırabilir. Her iki hedefin de başarılması Türkiye'ye niteliksel avantajlar sağlayacaktır. Birincisi, Mısır ile yapılacak bir denizcilik anlaşması Türkiye'nin konumunu iyileştirecek ve MEB'inin Akdeniz'e doğru genişletilmesini meşrulaştıracaktır. İkincisi, EastMed projesinin engellenmesi, Yunanistan'ın rakip jeopolitik hedeflerine ve bir enerji merkezi olma arayışına zarar verecektir.

Çözüm

Doğal gaz rezervlerinin son keşifleri ve paraya dönüştürülmesi, birçok Doğu Akdeniz ülkesi arasındaki deniz sınırı anlaşmazlıklarını yeniden alevlendirdi. 2020 yılında Yunanistan ile Türkiye arasındaki siyasi gerginlikler askeri çatışma noktasına varacak kadar şiddetli hale geldi. Bu anlaşmazlıklar tartışmalı MEB'lere bağlı olsa da jeopolitik ve bölgesel çatışmalarla da iç içe geçmiş durumda. Bu açıdan bakıldığında Doğu Akdeniz'in daha büyük jeopolitik yapbozunun bir parçasını oluşturuyorlar.

Uluslararası ortamda yaşanan değişimler, Doğu Akdeniz'deki güçlü devletlerin bölgenin dinamik jeopolitiğine hakim olmaları için yeni fırsatlar yarattı. 2011'deki Arap isyanlarının ardından Ortadoğu'nun siyasi ortamı çeşitli bölgesel güçler arasındaki geçici ittifaklar tarafından şekillendirildi. Bu dönemde, daha fazla miktarda doğal gaz keşfedildi ve paraya dönüştürüldü; bu da bölgenin mevcut çatışmaları ve iç jeopolitik rekabetleriyle örtüşen başka bir çekişme meselesini daha ekledi. Bunun sonucunda genellikle alt politikanın konusu olarak görülen enerji, yüksek politikanın konusu haline geldi.

Özellikle Yunanistan ile Türkiye'nin jeopolitik hırsları ve enerji politikaları çatıştı. Her iki ülke de Ortadoğu'daki siyasi ortamı kendi çıkarları doğrultusunda kullandı. Yunanistan, Türkiye karşıtı ekseni benimserken, Türkiye, Doğu Akdeniz'deki konumunu güçlendirmek için hem Kıbrıs sorununu hem de Libya çatışmasını kullandı. Orta Doğu'nun siyasi koşulları, iki ülkeye ikili anlaşmazlıklarını bölgenin siyasi ortamının daha geniş bağlamına yerleştirme fırsatı sağladı. Aynı zamanda diğer güçlü yerel aktörler de Türk-Yunan ihtilaflarını bölgedeki sözde balta ve çatışma siyasetinde kullandılar. Bu açıdan bakıldığında kriz ve enerji konusundaki çekişmeler bölgedeki mevcut jeopolitik hesapların ötesine geçemedi.

2021 yılında bölgedeki siyasi ortam Türkiye'yi Mısır'a, İsrail'e ve Körfez ülkelerine yaklaştıracak şekilde şekillendi. Aynı zamanda Körfez İşbirliği Konseyi krizinin çözülmesine, İran-Suudi görüşmelerine ve Türkiye, Suudi Arabistan ve BAE arasında yakınlaşmaya da olanak sağladı. Ocak 2022'de ABD yönetimi EastMed boru hattı projesine ilişkin çekincelerini dile getirdi. Bu önemli değişiklikler sonucunda Doğu Akdeniz krizinin yaşandığı geçici ittifakları, bölgesel koşulları ve jeopolitik dışlamaları yeniden şekillendirerek EastMed boru hattı projesinden ABD desteğini geri çekti.