Türkiye, doğalgaz ticaretinin merkezi olabilir mi?

Dünya doğalgaz rezervlerinin büyük bir kısmının bulunduğu ülkelere komşu olan bir coğrafi konumda bulunan Türkiye’nin dünya doğalgaz ticaretinde inkâr edilemez derecede önemli bir rolü bulunmaktadır. Türkiye coğrafi ve jeopolitik konumunun sağladığı avantajlarıyla Doğu’nun hidrokarbon kaynaklarının Batı’ya aktarılması yönünde ham petrol ve doğal gaz hatları konusunda adeta bir ticaret merkezi konumundadır. Bu konumdan kaynaklanan avantajın doğru ve etkil kullanılması, hem ülkemizin enerji arzı açısından hem de fiyati politikalarında belirleyici rol oynaması açısından önem taşımaktadır

Türkiye’nin 31 milyar metreküplük TANAP, 15 milyar metreküplük BOTAŞ sistemi ve boş bir Batı hattı bulunmaktadır. Ayrıca LNG tesisleri nedeniyle Türkiye ile SWAP Anlaşması yapılarak tesisler kullanılabilir. Türkiye tüm bu altyapılarıyla acil ve hızlı bir şekilde Avrupa sınırlarına doğalgaz taşıyabilir. Türkiye, Romenler ve Bulgarlarla işbirliği geliştirerek hem Karadeniz gazının Batı hattına bağlanmasıyla Avrupa arz güvenliğini sağlayabilir hem de hazır olan TANAP-TAP sistemiyle Avrupa’ya gaz tedarikinde ciddi katkıda bulunabilir.

İran basınında yer alan son habere göre, İran ve Türkiye’den bakanlar Ankara’da 25 yıllık gaz tedarik sözleşmesinin yenilenmesi veya İran’ın petrol arzını artırmasına olanak tanıyabilecek yeni bir anlaşma üzerinde çalışıyorlar. Ana tartışma konusunun, İran ile Türkiye arasındaki sınırdan yeni bir gaz ihraç boru hattı kurmak olduğu vurgulandı.

Türkiye, şu an 3 ülkeden petrol ve doğal gaz alıyor. Bu ülkeler Rusya, İran ve Azerbaycan. Bunların dışında spot borsadan ya da Cezayir LNG’sini tankerler ile alabilirsiniz. Türkiye’nin gaz ticaret merkezi (Hub) olabilmesi için;

(1) Türkiye’ye gelen gaz ihtiyacından çok fazla olmalı ve bunları depolayıp satacak bir borsa oluşturmalıdır; mevcut bu gazı getirecek boru hattı ve yeterli depo vardır.

(2) Enerji merkezi olmak enerjinin satışında söz sahibi olmak yani üretici ülkelerden aldığınızın üzerine fiyat koyarak satmanız (re-export hakkı) demektir. Doğal gazı satabilmeniz için bir doğal gaz piyasası borsası oluşturmanız gerekir. Avrupa’da çeşitli ülkelerde sekiz tane var. Burada alıcılar, satıcı ile bir araya geliyor ve bir fiyat oluşuyor.

(3) Doğal gazda %40 Rusya’ya bağımlı olan Avrupa artık Ruslardan gaz almak istemiyor veya en aza indirmeye çalışırken, ambargolara da katılmayan Türkiye’nin Rus gazını pazarlayabilir.

Türkiye gaz tedarik kaynaklarını çeşitlendirmeli, Rusya’yı değil Türk Dünyasını tercih etmelidir. Çözüm Hazar’dan gelecek Türkmen gazı olabilir. Doğal gaz zengini olan Türkmenistan’ın Türkiye veya Hazar denizi üzerinden Azerbaycan’la doğal gaz anlaşması imzaladı. Türkmengaz ile Rus Gazprom Şirketi arasında imzalanan sözleşmeye göre, 1 Temmuz 2019-30 Haziran 2024 tarihlerini kapsayan 5 yıllık sürede Türkmengaz, Rusya’nın Gaz şirketi Gazprom’a yılda 5.5 milyar metreküp doğal gaz tedarik edecek. Türkmenistan ile Rusya Federasyonu arasında, 2028 yılına kadar gaz sektöründe iş birliği anlaşması bulunuyor. Gazprom, son 3 yıl, Türkmenistan’dan gaz alımını durdurduktan sonra, geçtiğimiz Nisan ayında tekrar gaz ithalatına başlamıştı. Türkmenistan’ın özellikle Trans Hazar boru hattı üzerinden Avrupa’ya doğal gaz ihracatını TANAP boru hattı üzerinden sağlanacak.

Doğalgaz Ticaret Merkezi - Dogal Gaz Borsası nedir?

Doğal gaz hub’ı, genel olarak, doğal gazın üretim ve üretim sonrası taşınması, borularla aktarılmayacaksa sıvılaştırılması, satılması gibi süreçleri sırasında devreye giren bir dağıtım merkezidir ve bir nevi borsa işlevi görmektedir.

Dogal Gaz Borsası; Piyasa katılımcılarının etkin bir şekilde buluşması ve ticaret yapması için standartlaştırılmış sözleşmelerin bulunduğu organize edilmiş bir ticaret yeridir.

Doğalgaz fiyatları, ya kaynak ülke ve alıcı ülke arasındaki ikili anlaşmalarla belirlenir ya da spot piyasa dediğimiz, fiyatın birçok değişkene bağlı olarak belirlendiği bir piyasada. Ülkeler, doğalgaz ihtiyaçlarını iki yöntemle de karşılarlar. İşlevini yerine getirebilen bir hub’da yeterli sayıda alıcı ile satıcı söz konusudur ve güvenilir bir ortamda doğalgaz alınıp satılır. Doğal gaz alıcıları ve satıcılarının uzun vadeli sürdürülebilir ve kârlı bir ticari faaliyet sürdürebilmesi için adil bir fiyat seviyesi bulmaları çok önemlidir ve hub’ların bu avantajı sağlaması beklenir. İyi işleyen bir hub’da üreticilerin ve tüketicilerin yanı sıra teknoloji ve servis şirketleri dâhil doğalgaz ile ilgili diğer yatırımcılar, enerji finans sektörünün tüm unsurları da bir araya gelir.

Doğal gaz ticaretinde hub’lar, boru hattı altyapılarının bağlı olduğu fiziksel bir hub olabilir. Böyle bir hub, fiyatın belirlendiği yer olmanın yanı sıra, gaz şebekelerinin birbirine bağlı bulunduğu büyük bir gaz depolama merkezidir. Doğalgaz burada fiziki olarak da alıcı ve satıcı arasında el değiştirir.

Bir de sanal hub’lar vardır. Burada doğalgazın fiziki olarak var olması gerekmez, ticaret sanal olarak gerçekleşir. Bireysel alıcılar ve satıcılar, önceden belirlenmiş bir varış noktası olmaksızın sisteme giriş ve çıkış için farklı miktarlar rezerve edebilir, böylece fiziksel bir merkeze göre ticaretin esnekliğini ve kolaylığını artırır.